W okresie istnienia wspólnej, lubawskiej jednostki administracyjnej miasta Lubawa z gminą wiejską kulturą zajmował się powstały w 1977 roku Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Lubawie. Stał się on centralnym punktem życia kulturalnego także na terenie gminy oraz koordynował działalność wszystkich placówek kulturalnych tam działających.

W gminie Lubawa istniały m.in. filie i punkty lubawskiej Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej, Wiejski Ośrodek Kultury w Byszwałdzie, Klub Rolnika w Złotowie i Zielkowie oraz kluby Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Ruch” w Rakowicach, Rumienicy, Szczepankowie, Omulu, Mortęgach, Grabowie, Sampławie i Tuszewie.

Do jednostek, które można również zaliczyć do instytucji kultury na obszarze gminy, należały 23 świetlice wiejskie. Funkcje kulturalne na wsi pełniło także 18 strażnic OSP.

Lubawskie wsie nie polegały jednak tylko na lubawskim MGOK-u, ale wykazywały także wiele własnych inicjatyw kulturalnych. Byszwałd, Rożental czy Grabowo prezentowały swoje umiejętności artystyczne na różnego typu przeglądach, konkursach, spotkaniach. Inicjatorami wielu działań w sferze kultury były straże pożarne oraz inne wiejskie organizacje społeczne. Szczególną rolę ogrywał tu teatr Walentego Zelmańskiego z Grabowa, który otrzymał nagrodę wojewódzką za upowszechnianie kultury.

Ponadto na terenie gminy istniały zespoły wokalno-muzyczne. Wśród nich wyróżniali się „Grabowianie” z Grabowa oraz zespół muzyczno-wokalny działający przy jednostce OSP w Rożentalu, kierowany przez Jana Widźgowskiego. Zespół ten uczestniczył nie tylko w imprezach środowiskowych, ale także w powiatowych, wojewódzkich, a nawet krajowych. Przykładem tych ostatnich były spotkania sceniczne w Paczkowie koło Opola.

Oprócz wyżej wymienionych na forum lokalnym i regionalnym występowały też inne wiejskie grupy teatralne i muzyczne. Należały do nich: zespół teatralny z Kazanic, grupa artystyczna z Grabowa pod kierownictwem Władysława Jarzembka, „Grab” z Grabowa, „Sami swoi” z Wałdyk, czy duet sióstr Tomaszewskich z Byszwałdu.

Okazją do lokalnej prezentacji kulturalnej były m.in. imprezy pod hasłem „Współzawodnictwo Wsi”. Miało to miejsce m.in. w lipcu 1980 w Targowisku na imprezie Targowisko – Tuszewo, gdzie wystąpił zespół artystyczny z miejscowej szkoły podstawowej.

Z kolei harcerze ze Złotowa w 1982 roku odnaleźli świadków plebiscytu na Warmii i Mazurach z lipca 1920 roku. Zaproszono ich na sesję plebiscytową do ośrodka kultury w Lubawie, gdzie opowiadali o swoich przeżyciach z tamtego okresu.

Po podziale administracyjnym miasta i gminy Lubawa w roku 1992 działalność kulturalną w gminie Lubawa prowadzili już w dużej mierze nauczyciele. W szkołach wiejskich organizowano dodatkowe zajęcia teatralne i muzyczne. Istniały zespoły młodzieżowe, jak na przykład w Kazanicach i Sampławie, czy też Zespół Instrumentalno-Wokalny z Rożentala. Liczył on w 2006 roku około 50 osób, a jego opiekunem był Marek Józefowicz. Należy jednak zaznaczyć, iż pomimo oficjalnego podziału administracyjnego dzieci i młodzież z gminy Lubawa byli stałymi uczestnikami różnorodnych imprez organizowanych przez MOK w Lubawie, odnosząc tam wiele sukcesów.

Młodzież wiejska występowała również poza granicami gminy. W czerwcu 1995 roku kabaret ze Szkoły Podstawowej w Rakowicach zdobył jedną z nagród w konkursie teatralno-kabaretowym „O laur Złotej Rybki” w Biskupieckim Domu Kultury. W maju 1997 roku uczniowie ze Szkoły Podstawowej w Sampławie byli uczestnikami finału XXIV Harcerskiego festiwalu Kultury Młodzieży Szkolnej Kielce ‘97 oraz IV sesji Sejmu Dzieci i Młodzieży w Warszawie. W 1998 roku uczennice z Sampławy zajęli pierwsze trzy miejsca w II Ogólnopolskim Festiwalu Piosenki Turystycznej i Żeglarskiej. Kulturalne osiągnięcia na poziomie lokalnym i wojewódzkim mieli także gminni przedstawiciele w dziedzinie poezji i poezji śpiewanej.

Krzewienie gminnej kultury wspierali pracownicy świetlic szkolnych oraz twórcy ludowi, m.in. z Gutowa, Targowiska czy Rożentala. Jednym z nich był artysta ludowy – malarz Józef Zieliński z Gutowa. Na swoich obrazach przedstawiał on m.in. krajobrazy, portrety, postacie świętych i portrety ślubne ze zdjęć.

W różnych miejscowościach gminy lubawskiej organizowano cykliczne dożynkowe festyny parafialne i szkolne, a także inne imprezy kulturalne. Przykładem może być Rumienica. W 2002 roku odbył się tam festyn dożynkowy, a w 2005 Piknik Rodzinny. Z kolei w Złotowie organizowane były jubileuszowe Dożynki Gminne 2002, które związane były z 10-leciem gminy Lubawa. Poza tym cykliczną imprezą w tej wsi stały się lokalne festyny dożynkowe. W Targowisku w lipcu i sierpniu 2006 roku rodzice i rada sołecka zorganizowali półkolonie pod hasłem „Wakacje z Historią i Przyrodą Ziemi Lubawskiej”. Zespół Szkół w Kazanicach stał się w 2006 roku miejscem pleneru artystycznego, który zainicjowało Stowarzyszenie Twórców Kultury Regionu Iławskiego.

Niekiedy Urząd Gminy Lubawa wspierał działalność kulturalną także w mieście – chociażby współfinansował orkiestrę dętą OSP w Lubawie. Dużą zasługę w organizacji gminnych inicjatyw kulturalnych w ramach różnego typu programów socjalnych miał także Ośrodek Pomocy Społecznej Gminy Lubawa.

Niekiedy, zwłaszcza przed kolejnymi wyborami, pojawiają się dyskusje na temat utworzenia Domu Kultury Gminy Lubawa. Tego typu obiekty posiadają m.in. gmina wiejska Nowe Miasto Lubawskie i gmina Iława. Sprzyjają one stałej pracy kulturalnej, koordynacji inicjatyw kulturalnych oraz budowaniu lokalnej tożsamości kulturowej.

Warto jednak zauważyć, że w gminie Lubawa jest także wyjątkowo silna pozycja sportu. Jeśli już, to być może warto zastanowić się nad utworzeniem Centrum Kultury i Sportu Gminy Lubawa. Tego rodzaju rozwiązanie bardziej odpowiadałoby specyfice tej jednostki oraz umożliwiałoby pozyskiwanie funduszy zarówno z programów kulturalnych, jak i sportowych. Sprawę tę jednak pozostawiam do ewentualnego rozważenia społeczności, działaczom oraz wybieranym przez nich władzom gminy.