Leszek Olszewski

Szkoła przede wszystkim nie uczy myśleć. Jest to bowiem (pod każdą szerokością geograficzną) umiejętność dana „z urodzenia” zaledwie jednostkom. Masy zaś (niestety dla nich) są jej pozbawione i tu wielką, pozytywistyczną więc pracę do wykonania, by wahnąć tymi niekorzystnymi wyrokami Matki Natury, mają systemy edukacji każdego kraju. Tylko tyle i aż tyle. System polski nigdy nie silił się na nadanie nauce od szkoły podstawowej jakiejkolwiek normy jakości – uczył on generalnie wykuwania materiału na blachę, a po zaliczeniu go kucia od razu czegoś następnego i kolejnego.

Wachlarz przedmiotowy jest prześwietny: fizyka, biologia, chemia, a nawet przedmioty humanistyczne, które przecież sui generis stworzone są do dyskusji, a ta zawsze świetnie rozwija osobowość, nie mówiąc już o sztuce konwersacji. Pamiętam, jak na j. polskim w LO program zakładał metodyczne uczenie się życiorysów Mickiewicza, Słowackiego, Reja i innych demiurgów tej nacji, którzy schwycili za pióro i coś z tego wyszło chociaż na regionalną raczej, jeśli nie krajową skalę.

Mam napoleońską, fotograficzną wręcz pamięć. Do dziś pamiętam, że Mickiewicz urodził się w Wigilię 1798 roku, a Chopin żył w latach 1809-40, tylko po co encyklopedycznymi tymi danymi zaśmiecać sobie mózg, a taką regułę polska szkoła non stop praktykuje. Na biologii uczyliśmy się jak ryba wydala, a pająk trawi to, co wcina. Na geografii kuło się złoża węgla kamiennego na świecie i długości kilometrowe najdłuższych rzek Azji. Na historii zamiast tłumaczenia procesów programy preferowały rzędy dat i dokładność w podawaniu szczegółów mapy, np. na jakiej rzece kończyło się księstwo X w okresie rozbicia dzielnicowego?

No po prostu marnowanie czasu przez godziny i godziny siedzenia w szkole i w domu. Nie winię tu nauczycieli, bo takie mieli dyrektywy programowe. Efekt jednak modus operandi, jakie MEN preferuje, jest taki, że kto się sam nie postarał o swoje dointelektualizowanie, ten dziś pewno i pomyli Wielką Improwizację z Wielką Smutą. „Boska komedia” zaś i „Nie-boska komedia” to diabli wiedzą, czy nie część tej samej trylogii Norwida? Owoce wtórnego analfabetyzmu to naturalną koleją rzeczy wielcy reżyserzy tutejszej rzeczywistości, a kraj ów czyni wszystko, by żyło im się świetnie i w dalszym ciągu pasożytowało sobie na milionach polskich ludzi.

Chory jest więc system. Zobaczcie, co zrobiono z dumnym statusem uczelni wyższej, nawet na przykładzie Olsztyna, który ma takie tradycje akademickie jak Jasna Góra hazardowe. Połączono tam Wyższą Szkołę Pedagogiczną, czyli III ligę nadającą stopnie magisterskie, z ART i jest wielki uniwersytet. Nawet w Iławie zainstalowała się filia Sorbony z Płocka, która za pieniądze masowo produkuje magistrów od wszystkiego i niczego. Ale ma uprawnienia, to czemu nie?

Czytałem nawet gdzieś w prasie wywód profesora Uniwersytetu Warszawskiego, że kiedyś nie było wstydem nie mieć wyższego wykształcenia, dziś zaś papierek pewnych „uczelni” jest wstydliwym świadectwem poziomu absolwenta, z czym trudno się nie zgodzić. Polską piłkę nożną gnębi korupcja, edukację zaś nowotwór nijakości, co potem daje taki poziom społeczeństwa, jaki się sformatuje. W USA po miesiącu nauki w podstawówce dzieli się klasę na dzieci zdolniejsze, zdolne w normie i mniej zdolne i każda grupa w danym przedmiocie realizuje odrębne programy nauczania.

Nie dziwne, bo Ameryka zawsze uważała się za kraj promujący indywidualizm i trochę dalej na tym zaszła przez dwa stulecia niż inne kraje przez lat tysiąc. Co zatem winno się przedsięwziąć nad Wisłą, by za statystyczne dwie-trzy dekady kraj zaczął składać się z ludzi na tyle porządnie wyedukowanych, by przekładało się to na łatwość w pokonywaniu kolejnych zakrętów egzystencji? Przede wszystkim skonstatujmy fundament może na przykładzie właśnie języka polskiego.

W tej chwili „mądry inaczej” paradygmat nauczania zaleca uczenie się tego samego w szkole średniej i podstawowej – ci sami autorzy, te same lektury, ta sama sucha i diabli wiedzą do czego potrzebna (poza egzaminami) gramatyka. Literatura współczesna to wielka, biała plama. Ważniejsze są treny Kochanowskiego i ta sama wypłowiała historyjka o tym, co ś.p. Jan przeżył 500 lat temu, jak stracił córkę. Nie wyobrażam sobie, żeby Bułgarię – jeśli chce aspirować do miana nowoczesnego kraju, stać było na kształcenie lekturowe swej młodzieży tylko na tym, co udało się przez wieki spłodzić Bułgarom. Z dezynwolturą jednocześnie traktując nazwiska takie jak Goethe, Dostojewski, Bułhakow czy Hrabal.

Polska „bułgarski” kierunek trzyma mocno. Pierze mózgi na tyle skutecznie, że ktoś jedzie do Paryża, dostaje na teście pytanie o spuściznę Chopina i wybiera opcję, że była ona „ogromna”, miast obiektywnej oceny klasyfikującej ją jako „skromną”. Takie zaś mają być Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży wychowanie, jak z kolei – jakby przewidując dzisiejsze problemy – słusznie zauważył onegdaj Staszic. Dlatego jestem za zmianami rewolucyjnymi, bo podobnie zmurszałej konstrukcji bez radykalnych kroków nie wzruszy się z posad. Mundurki mogą być, wręcz uelitarniają one szkolną dziatwę, ale w głowach tejże czas dokonać siewu korzystnego i dla nich, i dla kraju, który zdobytą przez siebie wiedzą (a nie indolencją) kiedyś ubogacą.

Mniej pustego patriotyzmu, więcej pragmatyki. Szkoła laicka, nie oparta na wierzeniach i religijnej aksjologii, wyższe uczelnie jako placówki prestiżowe, a nie taśmowe itd. Na szczęście rząd trochę znormalniał i jest w końcu na to szansa. Na szczęście dla Iławy, Wikielca, Poznania i Warszawy. Oby starczyło im determinacji, bo czas tu już uciekł i nie wiadomo, gdzie jest!